Ondertussen is het wel bekend dat wij als mens meer communiceren via onze lichaamstaal dan via onze woorden. Maar hoe versta je deze lichaamstaal? Sommige emoties, zoals boosheid of blijdschap, zijn in het moment vaak snel te herkennen bij de ander. Minder gemakkelijk is het om subtiele gezichtsuitdrukkingen te lezen én te begrijpen.
Paul Ekman, dé psycholoog-onderzoeker op het gebied van micro-expressies, kan ons een stap op weg helpen.
Een kwartseconde waarheid
Micro-expressies zijn onwillekeurige gezichtsbewegingen die vaak maar een kwartseconde duren. Ze ontstaan voordat ons brein de kans krijgt om emoties te onderdrukken. Daardoor zijn ze erg betrouwbaar: je kunt ze niet faken, niet tegenhouden en nauwelijks verbergen. In die ene fractie van een seconde zie je wat iemand écht voelt, of dat nu angst, woede, afkeer of blijdschap is.
Van ziekenhuisbed tot leugendetector
Ekman ontdekte het fenomeen per toeval tijdens het analyseren van oude filmopnames van psychiatrische patiënten. Eén vrouw glimlachte, zei dat ze zich beter voelde, maar wilde eigenlijk alleen maar zo snel mogelijk weg uit de instelling.
Toen Ekman haar frame-voor-frame analyseerde, zag hij het: een blik van intense wanhoop, slechts twee beelden lang. Verschenen en alweer verdwenen, vermomd als een glimlach. Het begin van de micro-expressie.
Sindsdien is het onderzoek geëxplodeerd. Politieagenten, rechters, wetenschappers en psychologen gebruiken Ekman’s inzichten om emoties te herkennen, verborgen stress te signaleren en zelfs leugens te ontmaskeren. Niet met zekerheid, maar wel als startpunt voor verder onderzoek of een kritische vraag.
Echt of nep?
In haar pure vorm is een micro-expressie dus een korte, onwillekeurige spierbeweging in het gezicht die een oprechte emotie verraadt, nog vóór ons brein de kans krijgt deze te onderdrukken. Een klassiek voorbeeld is de zogenaamde Duchenne-lach: hierbij bewegen niet alleen de mondhoeken omhoog, maar trekken ook de spieren rondom de ogen samen, wat zorgt voor kraaienpootjes en een warme, authentieke uitdrukking.
Bij een neppe of sociale glimlach ontbreekt die activiteit rond de ogen vaak. De mond lacht, maar de ogen blijven leeg. Zulke verschillen tussen spiergroepen kunnen erop wijzen dat iemand een emotie simuleert, bijvoorbeeld uit beleefdheid of om iets te verbergen. Wie getraind is in het herkennen van micro-expressies, kan die subtiele signalen leren opmerken en zo beter inschatten of een emotie echt of gespeeld is.
Iedereen kan het leren
Volgens Ekman is het herkennen van micro-expressies een trainbare vaardigheid. Hij heeft een systeem ontwikkeld die precies laat zien welke kleine spierbewegingen passen bij welke emotie. De volgende kenmerken kunnen je helpen bij het herkennen van mico-expressies
Boosheid
Micro-expressies:
- Wenkbrauwen naar beneden en naar elkaar toe getrokken.
- Ogen staren fel (gefixeerde blik).
- Lippen strak op elkaar of mond licht geopend met gespannen kaken.
Let op: let op de combinatie van gespannen ogen en gefronste wenkbrauwen, deze uitdrukking kan in een flits zichtbaar zijn.
Walging
Micro-expressies:
- Neus rimpelt, alsof je iets vies ruikt.
- Bovenlip optrekken.
- Wangen iets omhoog.
Let op: vaak asymmetrisch; bijvoorbeeld alleen linkerkant van de mond trekt op.
Verdriet
Micro-expressies:
- Binnenkant van de wenkbrauwen trekt omhoog
- Oogleden hangen zwaar of verslapt.
- Mondhoeken zakken omlaag.
Let op: de opgetrokken binnenste wenkbrauw is lastig bewust na te bootsen en dus vaak een teken van echte emotie.
Angst
Micro-expressies:
- Ogen wijd open, bovenste oogleden sterk opgetrokken.
- Wenkbrauwen omhoog én samengetrokken.
- Lippen gespannen of licht geopend, soms getrokken naar achter.
Let op: angst en verrassing lijken op elkaar, maar angst gaat vaak gepaard met spanning in het gezicht.
Verbazing
Micro-expressies:
- Ogen wijd open, net als bij angst.
- Wenkbrauwen opgetrokken in ronde boog.
- Mond open, vaak zonder spanning.
Let op: deze emotie is meestal erg kort zichtbaar en verdwijnt snel.
Blijdschap
Micro-expressies:
- Ogen knijpen iets samen, kraaienpootjes bij de ooghoeken.
- Wangen worden omhoog geduwd.
- Mondhoeken trekken symmetrisch omhoog.
Let op: alleen een opgetrokken mond zonder de betrokkenheid van de ogen is meestal sociaal, niet oprecht.
Waarom dit belangrijk is
Of je nu leidinggeeft, lesgeeft, zorgt of opvoedt: emoties sturen voortdurend menselijk gedrag. Toch wordt er lang niet altijd uitgesproken wat iemand écht voelt. Mensen houden zich in, maskeren hun emoties of zeggen het tegenovergestelde van wat ze ervaren. Juist dan bieden micro-expressies waardevolle inzichten. Wie deze subtiele, onwillekeurige gezichtsbewegingen leert herkennen, krijgt toegang tot wat er zich onder de oppervlakte afspeelt, tot de kern van iemands beleving. Het vergroot je empathie, versterkt communicatie en maakt je effectiever in elke rol waarin je met mensen werkt. Benieuwd of je dit al kunt inschatten? Doe de zelftest hieronder.
Zelftest
Correcte antwoorden
A: Verdriet, B: Walging, C: Boosheid, D: Angst, E: Verbazing, F: Blijdschap.
Hoop is essentieel voor een zinvol leven, blijkt uit onderzoek
Hoogleraar waarschuwt hoe overvloed aan suiker ons ziek maakt: ‘Suiker had evolutionair gezien functie voor de mens’
Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.
