Voice cloning, deepfakes en professioneel ogende e-mails: oplichters gebruiken tegenwoordig slimme AI-tools om mensen geld afhandig te maken. De technieken zijn zo geraffineerd, dat zelfs goed opgeleide, digitaal vaardige mensen erin trappen.
Metro sprak met Barend Frans, cybercrime-specialist bij de politie Amsterdam, en Kathelijne Swaak, fraude-expert bij ABN AMRO, over de nieuwste vormen van digitale oplichting. Zij vertellen wat fraude waarbij AI wordt ingezet, precies inhoudt, hoe snel het zich ontwikkelt, en vooral: wat je als gewone burger kunt doen om jezelf te beschermen.
Een bekende stem die om geld vraagt, maar het is AI
Stel: je ontvangt een spraakbericht van je dochter. Ze klinkt gestrest, bijna in paniek. Er is een probleem met haar bank, of ze is bestolen. Ze heeft nú geld nodig. Het kan geen moment langer meer wachten.
Maar… die stem is nep. Het is gemaakt met voice cloning, op basis van een paar seconden audio. Het is een techniek waarbij kunstmatige intelligentie wordt gebruikt om iemands stem exact na te bootsen. En die technologie is inmiddels verrassend makkelijk toegankelijk en wordt elke dag geavanceerder.
Oplichters kunnen volledig spraakbericht genereren
„Met twintig seconden stemgeluid kunnen oplichters een volledig spraakbericht genereren”, vertelt Kathelijne Swaak. „En als je die bekende stem hoort, schiet je in de actiestand. Dan denk je niet meer kritisch na.”
Oplichters spelen in op onze emoties: angst, urgentie, schuldgevoel. „Het zijn psychologische trucs”, zegt Barend Frans van de politie. „Zodra iemand in paniek iets vraagt, zetten we ons verstand op pauze en willen we helpen. Precies dat moment gebruiken ze.”
AI maakt fraude levensecht
AI-fraude gaat verder dan stemklonen. Denk ook aan deepfakes, waarbij videobeelden worden nagemaakt, of aan hyperrealistische e-mails die nauwelijks te onderscheiden zijn van echte communicatie van je bank, energieleverancier of zelfs de Belastingdienst. Dat laatste wordt ook wel ‘phishing‘ genoemd. AI maakt het voor criminelen nog makkelijker om zo’n nepmail te sturen.
„De taalfouten waar je phishingmails vroeger aan herkende, zie je steeds minder,” zegt Frans. „Met AI-tools kunnen teksten razendsnel in foutloos Nederlands, Engels of zelfs Arabisch worden opgesteld.”
Oplichters gebruiken daarbij niet alleen taal of techniek, maar ook uitgekiende scripts: voorgekookte gespreksteksten of scenario’s die precies zijn afgestemd op hoe mensen reageren. „Ze weten wat ze moeten zeggen, hoe ze vertrouwen winnen, en hoe ze emotionele druk kunnen uitoefenen”, zegt Frans.
„Soms is het zó geraffineerd dat ze zelfs rekening houden met wat je zegt als je twijfelt. Bijvoorbeeld: als je op het punt staat je bank te bellen, staat in het script al dat je dan moet zeggen: ‘Nee hoor, alles is geregeld’. Ze denken echt aan alles.” Deze scripts worden soms zelfs door AI gegenereerd, waardoor ze nóg overtuigender zijn en afgestemd zijn op taalgebruik, situatie en zelfs eerdere interacties.
Jong, oud, hoogopgeleid: iedereen is kwetsbaar
Vaak denken mensen: ‘Dat overkomt mij niet.’ Maar volgens de experts klopt deze aanname niet. De slachtoffers van AI-fraude zijn niet per se naïef of digitaal onhandig. Sterker nog: juist mensen die veel geld hebben, worden vaker benaderd.
„Bij crypto- of beleggingsfraude gaat het vaak om hoogopgeleide mensen”, zegt Frans. „Zij zijn gewend online transacties te doen en denken dat ze het systeem doorzien. Maar dat maakt ze soms juist kwetsbaarder.” Want net als bij andere vormen van fraude, lijkt het bij crypto- of beleggingsfraude ook levensecht. Door AI weten cybercriminelen bepaalde (betalings)omgevingen perfect na te bouwen.
Ook jongeren lopen risico. „Zij leven grotendeels online”, zegt Swaak. Ze volgen influencers, klikken op links in stories of DM’s, en zijn gewend om snel te handelen. En dan komt een professioneel uitziend aanbod al gauw geloofwaardig over.
Hoe herken je een poging tot fraude met AI?
Hoewel oplichting steeds overtuigender wordt, zijn er nog signalen waaraan je een poging tot oplichting kunt herkennen. En zo kun je voorkomen dat je honderden of zelfs duizenden euro’s lichter bent. Volgens Frans en Swaak draait het om alertheid en gezond wantrouwen.
Let bijvoorbeeld goed op het e-mailadres of de link die je ontvangt. „Vaak lijkt het adres betrouwbaar, maar zit er een kleine afwijking in”, zegt Frans. The devil is in the details, zo blijkt. „Een 0 in plaats van een o, of een domeinnaam die nét anders gespeld is.”
Tijdsdruk: je moet direct handelen
Een tweede belangrijk alarmsignaal is tijdsdruk. Moet je onmiddellijk handelen? Wordt er gezegd dat je account geblokkeerd wordt, of dat je een torenhoge boete riskeert als je nu niet in actie komt? „Als iets écht belangrijk is, dan is het ook nog belangrijk over tien minuten”, benadrukt Frans.
Ook helpt het om jezelf even los te maken van de situatie. „Stel jezelf de simpele vraag: klopt dit wel? Bel bij twijfel altijd zelf iemand op, via een nummer dat je zelf opzoekt. Niet het nummer in het bericht.” En misschien wel de belangrijkste tip: praat erover. Oplichters rekenen erop dat je je schaamt. Maar als je je verhaal deelt met anderen, voorkom je dat zij dezelfde fout maken.
Oplichtings-ABC: fraude uitgelegd in simpele taal
Om mensen beter te wapenen tegen deze nieuwe vormen van oplichting, lanceerde ABN AMRO samen met een expert op het gebied van inclusieve communicatie het Oplichtings-ABC: een overzicht van de meest voorkomende fraudesoorten, uitgelegd in eenvoudige bewoordingen.
„Veel mensen haken af als iets technisch of juridisch wordt uitgelegd”, zegt Swaak. „Daarom hebben we het in A2-taal opgeschreven, begrijpelijk voor iedereen. Je hoeft geen expert te zijn om jezelf te beschermen.”
Het ABC behandelt onder andere socialmediafraude, cryptofraude en boilerroomfraude. Door deze technieken te herkennen, kunnen mensen sneller ingrijpen voordat het geld weg is.
Wat doen banken en politie?
Volgens Swaak houden banken continu verdachte betalingen in de gaten. „We hebben systemen die transacties analyseren. Als iets afwijkt van iemands normale gedrag, kunnen we ingrijpen en contact opnemen.” Ook worden dagelijks tientallen valse websites offline gehaald die zich voordoen als ABN AMRO of andere banken. „We krijgen daar meldingen van en schakelen snel.”
Bij de politie is het opsporen van AI-fraude lastiger, zegt Frans. „We hebben digitale sporen nodig: IP-adressen, screenshots, e-mails, camerabeelden van geldopnames. Als meerdere mensen aangifte doen, kunnen we verbanden leggen.”
In hoeverre helpt het om aangifte te doen? Verdwijnt die aangifte dan niet in een bureaulade? „Meld het altijd”, benadrukt de cybercrime-expert. „Zelfs als je denkt: ‘Ze kunnen er toch niets mee.’ Juist bij meerdere meldingen kunnen we verdachten in beeld krijgen.”
Wordt schade vergoed?
Een logische vraag: krijg je je geld terug als je slachtoffer wordt van deze vorm van fraude? Dat hangt volgens Swaak af van het type fraude en de omstandigheden. „Als er sprake is van spoofing – bijvoorbeeld als ons telefoonnummer wordt nagemaakt – dan vergoeden we in veel gevallen de schade. Ook bij phishing kijken we naar het gedrag van de klant. Maar het blijft maatwerk.”
De belangrijkste factor is snelheid: hoe eerder je het meldt, hoe groter de kans dat schade kan worden voorkomen of beperkt. Toch blijkt uit de praktijk dat slachtoffers van online fraude hun geld nauwelijks terugzien.
De kern: blijf kalm en kritisch
AI maakt fraude geavanceerder, sneller en moeilijker te herkennen. Maar de gouden regel blijft eenvoudig: laat je niet opjagen. Denk na voordat je iets overmaakt, log niet zomaar ergens in, en check altijd of iets wel klopt.
Als je twijfelt of je slachtoffer bent geworden van oplichting, bel dan direct met je bank via het officiële nummer, en doe aangifte bij de politie. Ook kun je terecht bij de Fraudehelpdesk voor actuele waarschuwingen en advies. „Als je twijfelt, neem even afstand”, zegt Frans. „Denk goed na en check bij iemand die je vertrouwt. Dat voorkomt een hoop ellende.”
Seksuele uitbuiting in het gezin: een misdaad die we nauwelijks durven zien
Vaker gedetineerden met laag IQ en drugsverslaving
Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.
