Psycholoog en relatietherapeut Hans ’t Hart (63) belandde twintig jaar geleden in een huwelijkscrisis. Maar als zijn vrouw en hij daar weer uitklimmen, besluit hij meerdere koppels te helpen. In zijn boek Waarom u wellicht beter bij uw huidige partner kunt blijven deelt hij zijn ervaringen over koppels in relatietherapie én legt hij uit waarom je tijdens relationele worstelingen toch kunt overwegen om te blijven.
Soms zitten jij en je partner vast. Ruzie, sleur, overspel of andere liefdesobstakels: relationele problemen kunnen nogal wat uitdagingen met zich meebrengen. En ja, dan vragen we ons allemaal ook bij tijd en wijle af: ‘Moet ik hier wel mee doorgaan?’
Relatietherapeut in huwelijkscrisis
Psycholoog en relatietherapeut ’t Hart kent dat gevoel ook. Twintig jaar geleden besluiten hij en zijn vrouw te emigreren naar Canada. Een lang gekoesterde droom voor ’t Hart. „Toen we in Toronto landden, kuste ik de grond. Maar mijn vrouw Rita realiseerde zich dat ze de slechtste beslissing van haar leven had gemaakt. En zij dacht: ‘Hoe ga ik hem dat vertellen?’”
Na een paar maanden wordt de heimwee van Rita zo sterk dat de paniek toeslaat en ze zich steeds slechter voelt. „Ze at niet meer en was ervan overtuigd dat ze terug naar Nederland moest. Ik realiseerde me tegelijkertijd dat als ze zou gaan, ze ook niet meer terugkwam. Dus ik ging met haar mee. Het feit dat zij uit liefde meeging om mijn droom te verwezenlijken, bleek niet voldoende. Voor mij voelde het alsof mijn droom was afgepakt. Rita ervoer dat haar leven op z’n kop stond door mijn toedoen. Daarna kregen we om de kleinste dingen ruzie en dat escaleerde enorm. In heftige ruzies en scheldpartijen. We realiseerden ons: ‘Dit kan zo niet verder’.”
Relatietherapie
Hij vervolgt: „Het is dat we er wel over spraken met mensen die ons goed kenden. Dat hield ons bij elkaar, anders waren we uit elkaar gedreven.” Maar daadwerkelijk professionele hulp, zoekt het koppel in die tijd niet direct. „Ik had voor mijn werk wel boeken van de Amerikaanse psycholoog Harville Hendrix gelezen. En ik kwam erachter dat er in de richting van relatietherapie ook enige reparatie voor ons huwelijk weggelegd was. Ik ben een opleiding in Londen gaan volgen. Het was verplicht dat mijn vrouw en ik eerst een tweedaagse workshop samen volgden. Hierin gebeurde en veranderde er zoveel voor ons. Toen dacht ik: ‘Als we dit in twee dagen kunnen bereiken, dan wil ik het leren’.”
Hij vervolgt: „Er ging een nieuwe wereld voor me open. Ik had bij relatietherapie het idee dat het ging over praten en onderhandelen, maar we kregen een routekaart en leerden over het brein, de invloed van onze jeugd en meer principes. Het duurde nog drie jaar voordat Rita en ik weer goed met elkaar waren en we de impact van Canada konden loslaten. Tegelijkertijd werd er in mij iets wakker en wilde ik meer mensen leren dit te kunnen.”
De psycholoog verdiept zich in imago-relatietherapie, EFT (Emotionally Focused Therapy) en gaat bij meer leermeesters in de de leer. Hij schrijft uiteindelijk twee boeken. Over zijn ervaringen met koppels in zijn praktijk, schrijft ’t Hart destijds namelijk ook blogs. Steeds meer mensen lezen zijn artikelen. „Mijn boek Waarom u wellicht beter bij uw huidige partner kunt blijven is een verzameling van die blogs. Ook zeker bedoeld voor mannen, want die hebben meer instructie nodig. Dat was namelijk precies wat mij ook zo geholpen had. Het moest niet zweverig zijn, maar bestaan uit concrete taal en voorbeelden uit mijn persoonlijke situatie.”
Individuele en relationele paradigma
Maar waarom moeten we wellicht bij onze huidige partner blijven? „De media, film en social media benadrukken het zogenoemde individuele paradigma. Oftewel: je staat er alleen voor en je moet voor je eigen ontwikkeling zorgen. Kom je dan een partner tegen en voel je niks meer? Dan is vanuit die denkwijze het verhaal voorbij.”
Maar volgens de relatietherapeut sluit dit individuele paradigma iets uit. „Namelijk het stuk over hechting. Het relationele paradigma klopt beter. Je wordt namelijk in relatie geboren, gekwetst en ook heling schuilt in relatie.”
Heling in relatie
Gekwetst worden in relaties, dat is voor de meeste mensen vast herkenbaar. Kwetsen werkt volgens ’t Hart ook volgens een specifiek mechanisme. „In een mens zitten eigenlijk drie delen. Het gezonde deel, het beschadigde deel (door wat je meemaakt) en het deel dat jou beschermt (de overlever). Ons emotionele brein is namelijk tijdloos en daar worden al onze ervaringen opgeslagen. Ook de ervaringen die ons beschadigd hebben. Het doel daarvan is dat we zoiets nooit meer mee hoeven te maken. Stel je hebt een autoritaire vader: zodra jouw partner dezelfde trekjes vertoont, zul je heftiger reageren dan iemand die die schade niet kent. Jouw systeem reageert daarop.”
Hoewel we geneigd zijn om met een vinger richting onze partner te wijzen en hem of haar als probleem te bestempelen, zit er volgens ’t Hart dus ook heling in een relatie. „Laatst had ik nog een koppel in mijn praktijk en een van hen stelde dat ze niet meer bij elkaar pasten omdat de liefde ontbrak. Dan gaan we kijken wat er in dat tijdloze brein opgeslagen ligt en blijken daar ervaringen uit de jeugd te zijn weggeduwd. Dat brengen we dan in de kamer en dan kan iemand voelen dat een partner anders is dan de ervaringen van vroeger.”
Volgens de relatietherpeut kan een partner namelijk een ‘potje balsem zijn voor de pijnlijke ervaringen’ zonder dat hij of zij deze hoeft over te nemen. „Je blijft je namelijk verantwoordelijk voor je eigen issues. Maar zodra een partner kan zien dat de man of vrouw anders reageert dan verwacht, ontspant het lichaam.”
Chimpansee en schildpad
In dat tijdloze brein waar ’t Hart het over heeft, liggen ervaringen opgeslagen en we kiezen kennelijk onbewust een partner uit waarbij we ons thuisvoelen. „Je deelt iets gemeenschappelijks en trekt elkaar aan op jeugdissues. Vroeg of laat gaat jouw partner dingen doen die de issues wakker maken.”
Daarin zijn er volgens de relatietherapeut twee typen reacties: de chimpansee en de schildpad. „De chimpansee probeert de relatie te repareren door te escaleren. De schildpad probeert de relatie veilig en normaal te houden, door zich terug te trekken. Hoe emotioneler de chimpansee wordt, hoe rationeler de schildpad wordt. Dat patroon is voorspelbaar. Het zijn namelijk twee overlevingsmechanismen die met elkaar aan het vechten zijn. Het gaat om bevriezen of vechten en geeft een inkijk in onze binnenwereld. Je kunt daarmee aan de slag als beide partners ervoor kiezen om de regie te krijgen over de schildpad- en chimpansee-modus.”
En daar komen we op het punt van blijven, in plaats van vertrekken. „Je trekt altijd iemand aan die bekend is. Doe je jouw partner de deur uit? Dan blijft het patroon in jou hetzelfde. Mensen krijgen dan een nieuwe relatie en dan lijkt alles anders. Maar wacht maar… hetzelfde thema dient zich weer aan. We moeten er namelijk iets van leren.”
„Ben je als partners allebei in staat om aan je persoonlijke stuk te werken en bijvoorbeeld aan je zelfbeeld te werken, dan ben je ook in staat een gezondere relatie te krijgen. Maar zoals ik al zei: de heling zit hem ook in de relatie. Je kunt namelijk ook vastzitten in een verhaal of overtuiging, terwijl dat in de praktijk niet zo is. Stel dat iemand die jou kent, je op straat geen gedag zegt. Niemand denkt dan: ‘Ah, die heeft zijn of haar contactlenzen niet in’. We gaan daarin toch vaak uit van het negatieve. In een relatie is het makkelijker om negatieve kleuring te geven vanuit oud zeer. In plaats van dat we het voordeel van de twijfel geven of bevragen.”
Relatieproblemen bij koppels
Volgens ’t Hart nemen de chimpansee en schildpad de overhand als de connectie weg is. En dat zie je terug in veelvoorkomende relatieproblematiek. Hij noemt een aantal voorbeelden op van koppels die hij in zijn praktijk ziet:
1. Kinderen
„Bij jonge gezinnen kunnen de kinderen veel tijd en energie opslokken. Vaak is er dan ook nog een verbouwing gaande en hebben mensen een drukke baan naast. Mensen geloven dat dat goed blijft gaan. De realiteit is dat ze te moe zijn en niet voldoende doelbewust kiezen voor een time out.”
2. Ingrijpende gebeurtenissen
„Die chimpansee/schildpad-dynamiek doet zich voor bij grote gebeurtenissen in het leven. Een overlijden, mantelzorg, verlies van een kind, ziekte of andere ervaringen die het overlevingsinstinct enorm aanzetten. We zijn niet altijd toegerust om daarmee om te gaan. De reflexen zijn zo sterk dat je niet meer goed in staat bent om te verbinden met jezelf en je partner.”
3. Workaholic
„Vaak zie je bij ondernemers dat het bedrijf op één staat. Of dat werk in het algemeen belangrijker gemaakt wordt en alle aandacht opeist. Dat komt voort uit in een disbalans van geven en nemen in de relatie. De één ervaart ‘ik geef veel, maar wat er tegenover staat is niet voldoende’. Wat fascinerend is, is als je koppels in kaart laat brengen waar zij tijd en aandacht aan besteden, tijd voor onszelf en elkaar totaal ondergeschikt is geworden.”
4. Affaire
’t Hart beeldt met zijn handen twee personen uit. „Als de ene partner zich omdraait en bijvoorbeeld focust op een bedrijf of het gezin, ervaart de andere partner een gevoel van: ‘Waar ben je?’ Blijft de ene partner omgedraaid, dan draait ook de andere partner zich om en kan er bijvoorbeeld een affaire insluipen. Maar wie heeft daarin schuld? Vaak ligt de aandacht op de persoon die de affaire heeft, maar het gaat om de dynamiek. Wie heeft zich omgedraaid? Een affaire is een wake up call van langdurige afwezigheid van intieme connectie. Beide partners hebben op hun manier bijgedragen aan de erosie, zonder dat doelbewust gedaan te hebben. Vaak reageren we bij affaires vanuit dat individuele stuk. Als in: ‘Je bent niet te vertrouwen’ of ‘ik wil je niet meer’. Maar conflict is een startpunt voor een nieuw begin.”
Missers
Vanuit die chimpansee/schildpad-dynamiek die ’t Hart omschrijft, kunnen koppels voorspelbare missers maken als het om hun relatie gaat. „Is de verbinding er niet? Dan wordt de chimpansee dwingend, eisend en gaat hij of zij liefdevol coachen. Bijvoorbeeld door te zeggen dat de ander ‘beter met zijn of haar gevoel moet leren omgaan’ of hij of zij ‘op bepaalde dingen moet letten’. De intentie daarvan is goed, maar de uitwerking niet. De schildpad ervaart dat namelijk als kleineren en onderwaarderen. Als reactie daarop gaat hij of zij uitleggen, verdedigen en analyseren. De taal van oplossingen bieden kan destructief zijn. Het gaat om geruststelling. Zodra we stoppen met vertellen wat er zich in onze binnenwereld afspeelt, wordt het gevaarlijk. Uit onderzoek blijkt dat een goed gevoel van verbinding gevormd wordt door praten over de binnenwereld en een partner die je gehoord, gezien en gevoeld laat voelen. We moeten leren echte kwetsbaarheid te tonen, dan zit je goed.”
De zogenoemde ‘vijf talen van liefde’ zijn ook belangrijk om te onthouden, benadrukt ’t Hart. Daarmee wordt bedoeld hoe een partner zijn of haar liefde uit naar de ander. Bijvoorbeeld met positieve woorden, cadeautjes geven en krijgen, samen tijd doorbrengen, dienstbaarheid naar elkaar en lichamelijke aanraking. „Gek genoeg treffen we altijd iemand die een tegenovergestelde liefdestaal heeft. Ik overspoelde mijn vrouw bijvoorbeeld met lovende woorden, terwijl zij juist dingen ging doen. Terwijl mijn vrouw minder onder de indruk was van mijn complimenten, had ik niet door dat ze het huis schoonmaakte. We moeten iemand ontmoeten op een punt waar hij of zij is en niet waarvan wij vinden dat hij of zij moet zijn.”
Zelf gelukkig, samen gelukkig
De psycholoog benadrukt dat de verliefde fase van een relatie niet representatief is voor de rest van de relatie. „Onbewust denk je dat de ander je gelukkig gaat maken. Dat is in het begin ook zo en daarmee wordt de belofte daartoe versterkt. Maar later volgt de teleurstelling. Vaak bij de komst van kinderen. Dat gaat het schuren, borrelt oude pijn op en je geeft dan jouw partner de schuld voor het feit dat jij je zo voelt. Maar we moeten met onze eigen pijnpunten aan de slag. We moeten onze eigen geschiedenis zelf dragen. Daarbij moet onze partner wel aanwezig zijn. Koppels die dat goed kunnen, slagen er meer in om een hartverbinding met elkaar te krijgen. Omdat ze zelf gelukkig kunnen zijn en samen gelukkig kunnen zijn.”
’t Hart benadrukt dat we geloven dat relatieproblemen weer voorbij gaan. Maar hij adviseert om hulp in te schakelen bij relatieproblemen. „Iemand moest ook ons vertellen dat we boos op elkaar waren vanwege het gevoel van verlies na Canada. Dat we in de rouw waren door wat ons was overkomen, allebei om andere redenen. Onder die boosheid zat rouw. Iemand moest ons vertellen over die onderliggende emotie. Dat kan als falen voelen, zeker voor mannen. Maar stap één is dat te erkennen. Je hebt iemand nodig die helpt om voorbij dat overlevingsmechanisme te kijken. Want dat reflex is sterk. Je hebt een andere partij, los van je partner, nodig die je helpt je eigen pijn aan te kijken.”
De relatietherapie omschrijft relaties als een reis, en nee, we zijn daarin nooit uitgeleerd. „Maar als je het samen doorloopt, dan kun je een 5 sterren-relatie ervaren. Waarin alles klopt en de liefde stroomt. Een relatie waarin je gelukkig kunt zijn met jezelf en met elkaar. En waarin je ondanks alle gebeurtenissen in het leven samen kunt lachen en energie van krijgt. Rita en ik zijn allebei 63 en inmiddels dertig jaar samen. Maar er is alleen maar meer speelsheid ontstaan.”
Als je een relatie hebt, is dat vaak ook hard werken. Maar als je geen relatie hebt, verlang je daar misschien naar. In beide gevallen heb je iets aan deze weetjes:
Perspectief voor woningcrisis? Hoogleraar deelt advies: ‘In Nederland heerst nog fomo-gevoel als je geen koophuis bezit’
Hoogleraar leert je beter voor je brein te zorgen: ‘Gezonde darmen, betekent gezonde hersenen’
Foutje gezien? Mail ons. Wij zijn je dankbaar.
